Rola kontraktów terminowych w zarządzaniu ryzykiem rynkowym

Kontrakty terminowe (ang. futures i forward) to kluczowe instrumenty zarządzania ryzykiem, szeroko wykorzystywane przez przedsiębiorstwa, inwestorów i instytucje finansowe. Pozwalają na zabezpieczenie się przed niekorzystnymi zmianami cen, kursów walut, stóp procentowych czy cen surowców, które mogą wpłynąć na rentowność lub stabilność działalności. W warunkach niepewności rynkowej, stosowanie kontraktów terminowych umożliwia zwiększenie przewidywalności przepływów finansowych i poprawę zarządzania ryzykiem operacyjnym.

Czym są kontrakty terminowe?

Kontrakt terminowy to umowa, w której strony zobowiązują się do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu (np. waluty, towaru, indeksu giełdowego) w ustalonym terminie w przyszłości, po z góry określonej cenie. Wyróżniamy dwa główne typy:

Forward – kontrakt niestandaryzowany, zawierany bezpośrednio między stronami (OTC),
Futures – kontrakt standaryzowany, notowany na giełdzie, z codziennym rozliczaniem (mark-to-market).

Oba typy służą do hedgingu, czyli zabezpieczenia przed ryzykiem, ale mają też zastosowanie spekulacyjne i arbitrażowe.

Przed jakimi rodzajami ryzyka zabezpieczają kontrakty?

1. Ryzyko kursowe (walutowe)

Firmy importujące lub eksportujące towary rozliczane w walutach obcych są narażone na zmienność kursów. Zawierając kontrakt terminowy na walutę, mogą ustalić kurs z góry – co pozwala im planować budżet bez obawy o wahania rynku Forex.

2. Ryzyko cen surowców

Przedsiębiorstwa zużywające duże ilości surowców (ropa, gaz, metale, żywność) zabezpieczają się przed wzrostem ich cen, zawierając kontrakty na zakup po ustalonej cenie w przyszłości. Dzięki temu mogą utrzymać stabilność kosztów produkcji.

3. Ryzyko stóp procentowych

Instytucje finansowe i firmy z kredytami zmiennoprocentowymi mogą stosować kontrakty terminowe (np. FRA, futures na stopy procentowe), by zabezpieczyć się przed wzrostem kosztu finansowania.

4. Ryzyko cen akcji i indeksów

Inwestorzy wykorzystują futures do zabezpieczenia portfela przed spadkami na rynku kapitałowym – np. sprzedając kontrakt na indeks giełdowy przy jednoczesnym posiadaniu akcji.

Korzyści z zastosowania kontraktów terminowych

Ograniczenie niepewności – firma zna cenę lub kurs, po jakim rozliczy transakcję w przyszłości,
Poprawa zarządzania finansami – większa przewidywalność przepływów pieniężnych i kosztów,
Ochrona marż i rentowności – szczególnie w warunkach dużej zmienności rynku,
Zwiększenie wiarygodności wobec partnerów i instytucji finansowych,
Elastyczność strategii – możliwość dostosowania pozycji zabezpieczającej do profilu działalności.

Przykład praktyczny – eksporter i kontrakt forward

Polska firma eksportuje do Niemiec i otrzymuje płatność w euro za trzy miesiące. Obawia się, że kurs EUR/PLN spadnie, co obniży wartość przychodu w złotówkach. Zawiera więc kontrakt forward z bankiem – ustalając kurs wymiany już dziś. Dzięki temu eliminuje ryzyko kursowe i może bezpiecznie planować swoje finanse, niezależnie od tego, co wydarzy się na rynku walutowym.

Ograniczenia i ryzyka

Choć kontrakty terminowe skutecznie zabezpieczają przed ryzykiem, wiążą się też z pewnymi ograniczeniami:

Brak elastyczności – zobowiązanie do realizacji kontraktu może być problematyczne przy zmianie potrzeb firmy,
Ryzyko kontrahenta – w przypadku kontraktów forward istnieje ryzyko niewypłacalności drugiej strony,
Brak korzyści z korzystnych zmian cen – zabezpieczenie chroni przed stratą, ale też eliminuje szansę na dodatkowy zysk,
Potrzeba wiedzy i doświadczenia – niewłaściwe użycie instrumentów może przynieść odwrotny efekt.

Kontrakty terminowe jako element strategii zarządzania ryzykiem

Skuteczne wykorzystanie kontraktów terminowych wymaga:

określenia profilu ryzyka firmy,
identyfikacji ekspozycji walutowej, surowcowej lub stóp procentowych,
opracowania polityki zabezpieczeń (hedging policy),
współpracy z doradcami finansowymi i działem controllingu.

Wiele firm stosuje tzw. hedging selektywny, zabezpieczając tylko część transakcji o największym ryzyku, zachowując jednocześnie elastyczność w pozostałych obszarach.

Źródła:

„Risk Management with Derivatives”, 2020, Aleksandra Wójtowicz
„Corporate Hedging Strategies Using Futures”, 2021, Felix Lang
„Currency and Commodity Exposure in International Firms”, 2019, Katarzyna Dziuba